Bombardementen in België tijdens WOII

Het verhaal van alle bombardementen tijdens WOII vind je in mijn boek ‘Zo was onze oorlog’. Meer info via deze link.

Meer info over de V-bombardementen, vind je via deze link.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het luchtruim voor het eerst een echt front. Sinds de Eerste Wereldoorlog was het geloof en de angst ontstaan dat door de massale vernietiging van steden de economie en het moreel van de vijand in elkaar zou storten. Hoewel het bewezen is dat bombardementen niet de grote invloed hadden die men verwachtte, waren er elke dag wel ergens in Europa luchtaanvallen. Het bracht de Blitzkrieg naar Engeland, waar de grote steden kreunden onder het geweld van de Luftwaffe. Ter voorbereiding van de geallieerde landingen, zagen de West-Europeanen hoe bevriende bommen hun steden in lichterlaaie zetten. Het eindigde met de agressieve  aanvallen op Duitsland en Japan. We kunnen de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog volgen aan de hand van de bombardementen, waaronder elke Europeaan heeft onder geleden van Stalingrad en Berlijn tot Londen en Rome. Ik vraag mij af of dit ook mogelijk is voor België? Heeft ons land ook een eigen geschiedenis van bombardementen? Of waren het geïsoleerde gebeurtenissen zonder veel invloed op de oorlogservaring? Mijn onderzoek stelt dat het dagelijkse leven in de jaren veertig onlosmakelijk verbonden is aan de bombardementen. Naar schatting 18.000 Belgen kwamen om bij bombardementen. De meeste van hen waren onschuldige burgers. Het gaat om twintig percent van het totaal aantal Belgische slachtoffers tijdens de oorlog. De geschiedenis van dit vaak vergeten gedeelte van onze geschiedenis, kunnen we in vijf fases opdelen.

1: Angst – De Duitse inval

Uit angst voor de Duitsers sloeg bijna de helft van de Belgische bevolking op de vlucht. Ze vluchtten omdat ze zich de gruwelijkheden van de Eerste Wereldoorlog herinnerden, maar ook uit schrik voor de vernietigende kracht van een luchtaanval. Het bombardement op het Baskische Guernica in 1937 toonde aan dat burgers bij een nieuwe oorlog het doelwit zouden zijn. Hun vrees was dan ook terecht, vanaf het ochtendgloren van 10 mei 1940, liggen de Belgische steden onder vuur. Tot enkele dagen na de capitulatie op 28 mei dropten Duitse vliegtuigen hun dodelijke lading boven ons land. De paniek versterkte nadat we van onze noorderburen hoorden hoe Rotterdam brandde, waarna Nederland capituleerde.

Op 10 mei is de stad Leuven het zwaarste slachtoffer van het Duitse oorlogsgeweld. Bij het bombardement komen 101 mensen om. De volgende dagen is de Duitse opmars te volgen aan de hand van de luchtaanvallen, op 12 mei Namen (32 doden) en Hannut (20 doden), twee dagen later Charleroi (meer dan 80 doden) en op 17 mei Sint-Niklaas (87 doden). De bloedigste dag was 24 mei 1940, toen onder andere Ieper (meer dan 200 doden), Oostende (50 doden) en vooral Poperinge (van 150 tot 250 doden) onder vuur lagen. Onze kust werd tot en met 1 juni gebombardeerd, om de evacuatie naar Engeland te bemoeilijken, maar het aantal slachtoffers bij deze late luchtaanvallen was lager.

Door de chaos van vluchtende gezinnen en optrekkende soldaten is het heel moeilijk te achterhalen hoe de bombardementen tijdens de Achttiendaagse Veldtocht verliepen. Massale aanvallen zoals op Rotterdam bij onze noorderburen waren het niet, toch vielen er opvallend veel burgerslachtoffers. Getuigen herinneren zich hoe er overal waar Stuka’s verschenen, er paniek uitbrak. Geruchten over gasaanvallen en gewelddaden zoals in de vorige oorlog deden de ronde. Loeiende sirenes van het luchtalarm wakkerden dat alleen maar aan.

Meer info over de Duitse bombardementen tijdens de Achttiendaagse Veldtocht vind je via deze link.

2: Leven met de bommen – Geallieerde bombardementen

Toen op 28 mei 1940 het Belgische leger de wapens neerlegde, begon een nieuwe periode in ons land. De oorlog was merkwaardig genoeg even veraf, ook in de verhalen van de getuigen. De vluchtelingen keerden langzaam terug, net als de jonge mannen die naar Frankrijk waren gevlucht om zo in Engeland te geraken. Er ontstond een nieuw dagelijks leven: het oorlogsleven.

Dit oorlogsleven was ook een leven met de bommen. Na de Achttiendaagse Veldtocht waren er voor een periode van drie jaar weinig bombardementen. Men zag wel nog regelmatig vliegtuigen over België vliegen, maar die waren meestal op weg naar de Duitse steden. Soms waren er uitzonderingen zoals de periode van 14 tot 16 september 1940, toen geallieerde vliegtuigen de Antwerpse haven wilden treffen. Twee maal liep het mis. De eerste nacht troffen bommen de wijk nabij de Zoo. Er vielen naar schatting twintig doden. De volgende nacht was de balans nog zwaarder. 40 doden en 60 gewonden werden geteld nadat naar schatting negen bommen op de Pioenstreeg (Pionierstraat), Gasstraat en Lange Sterbeeckstraat waren gevallen. Pas in de late herfst van 1942 zorgde de geallieerde beslissing onder leiding van “Bomber Harris” om ook zware bombardementen uit te voeren in de door Duitsland bezette gebieden, voor een ommekeer.

Aan de ‘pauze’ kwam op 5 april 1943 een bruusk einde (meer info). Op die
zonnige maandagnamiddag viel een grote formatie van Amerikaanse vliegtuigen de wijk Oude God in Mortsel aan. Ze wilden de vliegtuigfabriek ERLA raken, maar de bommen misten doel. Het was het eerste geval van collaterale schade, het idee dat de omliggende omgeving van het doelwit door ‘friendly fire’ getroffen kon worden. Mortsel was het eerste zware geallieerde bombardement en meteen ook de trieste recordhouder van het aantal slachtoffers: 936 mensen kwamen om. Vier scholen werden met de grond gelijk gemaakt. Men telde 258 kinderen tussen de doden.

In september dat jaar volgden nog drie zware bombardementen: 4 september 1943 in Kortrijk met 56 doden, de dag erna te Ledeberg hier in Gent met 111 dodelijke slachtoffers en tenslotte op 7 september 1943 in Brussel waar 327 slachtoffers geteld werden. Merkwaardig genoeg was het toen weer even rustig in het Belgische luchtruim. Het lijkt of men in de winter minder bombardeerde. Tot de lente van 1944.

3: Lenteoffensief 1944

Vanaf maart 1944 begon een reeks van hevige bombardementen. Dit paste in het kader van de voorbereidingen op de landing in Normandië. Door verkeersknooppunten te vernietigen in Noord-Frankrijk en België hoopten ze de Duitse transportmogelijkheden te kraken. Op 26 maart werd Kortrijk opnieuw het slachtoffer van een bombardement. Er vielen maar liefst 252 doden. Op 10 april werd Merelbeke bij Gent gebombardeerd: 428 doden (meer info via deze link). Tot de bevrijding in september 1944 kwamen de Belgische steden regelmatig onder vuur. De periode van 10 tot 12 mei was het hevigst. Toen werden er tientallen luchtaanvallen uitgevoerd op België. In die drie dagen stierven meer dan 1.500 mensen. Het bekendste bombardement in die periode was ongetwijfeld dat van Lokeren, waar op 11 mei 85 mensen, vooral vrouwen en kinderen, op gruwelijke de dood vonden. Op diezelfde dag vielen er in Brussel 276 doden, in Luik 126 doden, in Leopoldsburg 84 doden, in Beverlo 70 doden en in Mechelen 46 doden. De dag ervoor waren ook Doornik (107 doden) en opnieuw Merelbeke (48 doden) getroffen. De drie bloedigste dagen eindigden met het bombardement op Leuven van 12 mei 1944, waarbij na een vurige nacht 246 doden werden geteld.

Na de landing op Normandië namen de bombardement op Belgische steden niet af. Integendeel, elke week was er wel ergens een hevige luchtaanval, met vooral burgerslachtoffers. Op 27 mei 1944 bombardeerden de geallieerden een Duits legerkamp in Leopoldsburg. Hoeveel Duitse soldaten er sneuvelden zullen we nooit weten. Onder de bevolking van de Kempense gemeente vielen 270 dodelijke slachtoffers. Op 20 juli 1944 dropten Amerikaanse vliegtuigen hun bommen op het station van Kortrijk. Ook de omliggende huizen werden getroffen. Balans: naar schatting 172 doden. Net voor de bevrijding kreeg Luik nog een stevige bommenregen over zich. Op 7 september 1944 verloren 104 Luikenaars het leven bij een geallieerd bombardement.

4: Vliegende bommen

In mijn boek Elke dag angst vertel ik het verhaal van het leven onder de V-bommenterreur. Meer info via deze link.

In september 1944 leek er eindelijk een einde te komen aan de bombardementen. Na eerst een maand met zware Duitse artilleriebombardementen te moeten verduren, die bijvoorbeeld in Antwerpen alleen al 365 mensen de dood mee in sleurden en 1242 mensen verwondde. Dat was een bijzonder zware tol, zeker als we weten dat er een stevige honderd obussen op de stad terechtkwam.

Vanaf oktober beleefde België na haar bevrijding onverwachts een nieuw ‘leven met de bommen’. Vanuit het Duitse achterland en de nog bezette gebieden bestookten de Duitsers eerst Engeland, maar daarna ook België en Frankrijk met een nieuw soort artillerie: de V-bommen. Enkel in en rond Antwerpen vielen er 3.459 doden en 6.253 gekwetsten, maar ook Luik werd zwaar slachtoffers van de nieuwe wapens. Toen de eerste V-bom in Brasschaat op 7 oktober neerstortte, wist niemand wat er aan de hand was. Maar al snel geraakte men vertrouwd met de V1, een soort onbemand vliegtuig, en de V2, de eerste echte raket.

V-bombardementen waren geen gerichte aanvallen, ze vielen eerder lukraak rondom het doelwit. Daardoor vielen er veel bommen op onbewoonde gebieden. Maar als het wapen te pletter stortte op een druk bewoond gebied was de gruwel niet te overzien. Uit angst voor de V-bommen trok men massaal naar het platteland of leefde men in de kelders. Het plan voor afweergeschut ‘Antwerp X’ stelde weinig mensen gerust. Antwerpen beleefde een donkere periode. De bloedigste aanslagen en de constante angst zijn in het Antwerpse geheugen gegrift. Op 28 oktober 1944 vielen er 71 doden toen een V-wapen op het huidige Theaterplein insloeg, op 27 november telde men 128 dodelijke slachtoffers aan de hoek van de Teniersplaats (meer info via deze link) en de Frankrijklei en op 14 december vielen er twee bommen op de Kloosterstraat (56 doden) en de Lange Doornikstraat (59 doden). De bekendste aanslag was ongetwijfeld die van 16 december 1944, toen een V-2 op Cinema Rex aan de Keyserlei viel. 271 Belgen en naar schatting bijna 300 geallieerde soldaten lieten daarbij het leven. Nog geen twee uur later sloeg een V-bom in op de Twee Netenstraat en maakte 71 slachtoffers (meer info via deze link). 1945 bracht geen rust. V-bommen zaaiden dood en vernieling in Antwerpen op 16 januari (Steenbergstraat, 58 doden), op 21 januari (Korte Van Ruusbroecstraat, 60 doden) en op 7 februari (Nijverheidsstraat, 62 doden).

In totaal vielen er in België – vooral in Brussel, Luik en Antwerpen –  naar schatting 6.500 doden en 22.500 gewonden door de V-wapens, een bijzonder zware balans. Hoewel het hier eerder gaat over artillerie en niet echt over luchtaanvallen, beschouwen we het leven met de V-bommen als een deel van de oorlogsgeschiedenis van bombardementen op België.

5: Tussen twee vuren – De bevrijding en het Ardennenoffensief

Terwijl de grote steden geteisterd werden door de V-bommen, bleef het oosten van ons land regelmatig het doelwit van – vaak bevriende – bombardementen. De bevrijding van het oosten van België en de hevige gevechten tijdens het Ardennenoffensief in de winter, kostten aan naar schatting 3.000 bewoners het leven. De meeste van hen vielen doordat gevangen geraakten tussen twee vuren, zowel artillerievuur, geweervuur als de vernietigende kracht van bombardementen. Hoeveel slachtoffers er vielen bij zogenaamd ‘friendly fire’ kunnen we nooit achterhalen, omdat de inwoners van Oost-België ook bloot gesteld werden aan ander oorlogsgeweld en ook koude en ziektes.

Genk was op 2 oktober 1944 het slachtoffer van een niet te begrijpen vergissing. Hoewel de gemeente reeds bevrijd waren, vernietigden Amerikaanse bommenwerpers het centrum van Genk. Er vielen 38 doden. De meeste van deze ‘vergissingen’ waren er in de Oostkantons. Rond kerst van 1944 zaten de Belgische inwoners gekneld tussen twee vuren. Zo bombardeerden de Amerikanen op 23 december Malmédy (225 doden) en Sankt-Vith (153 doden). Hoewel van hun eigen troepen of van Duitse soldaten er geraakt werden is onduidelijk.

België en bombardementen

België heeft een eigen geschiedenis van bombardementen. Het begon met de Duitse blitzkrieg, vooral bekend geworden door de aanval op Leuven. Tijdens de bezetting was het rustiger in ons luchtruim, hoewel er vaak vliegtuigen overvlogen richting Duitsland. Op afschuwelijke wijze kwam de oorlog terug dichterbij na het bombardement op Mortsel in de lente van 1943. Een jaar later beleefden de belangrijkste verkeersknooppunten in ons land een moeilijke periode. Tijdens de lente van 1944 wilden de geallieerden zoveel mogelijk Duits transport vernietigen, maar daarbij doodden ze duizenden onschuldige Belgische burgers. De bevrijding in september 1944 bracht geen rust. De Duitse V-wapens en nieuwe geallieerde aanvallen zaaiden paniek en doodden opnieuw duizenden Belgen. De bombardementen maakten doorheen de oorlog deel uit van het dagelijkse leven. En dat ‘leven met de bommen’ stopte niet in 1945. De verhalen, herinneringen en herdenkingen gaan voort tot vandaag. Met andere woorden: ook nu zijn we nog bezig met het schrijven van deze geschiedenis. En het is hoogdringend tijd dat we de verhalen over die bombardementen bewaren, want zonder het te beseffen, vergeten we stilaan een van onze belangrijkste geschiedenissen uit de twintigste eeuw.

© Pieter Serrien – Oktober 2010 – Alle rechten voorbehouden

Bibliografie

Commissariaat Generaal voor de Passieve Luchtbescherming, Bommen op België. 1940-1945, Brussel, 1948.

PALINCKX, Koen, Antwerpen onder de V-Bommen. 1944-1945, Antwerpen: Pandora, 2004.

SCHRIJVERS, Peter, Wreed als ijs. Het lot van de burgers in de slag om de Ardennen, Amsterdam: Manteau/Het Spectrum, 2004.

SERRIEN, Pieter, Leven met de bommen. Mortsel en het bombardement van 5 april 1943, Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, Departement Geschiedenis, Leuven, 2007.

SERRIEN, Pieter, Tranen over Mortsel. De laatste getuigen over het zwaarste bombardement ooit in België, Antwerpen: Manteau, 2013.

SERRIEN, Pieter, Zo was onze oorlog, Antwerpen: Manteau, 2014.